Hãng từ điển Mỹ Merriam-Webster chọn "gaslighting" (một hình thức thao túng tâm lý) là từ của năm 2022, khi số lượt tìm kiếm tăng vọt.

Merriam-Webster, công ty Mỹ chuyên xuất bản sách tham khảo, đặc biệt nổi tiếng với các bộ từ điển, ngày 28/11 tuyên bố chọn "gaslighting" là từ của năm 2022, bởi nó trở thành "từ được ưa chuộng để mô tả hành động lừa gạt người khác". Merriam-Webster bắt đầu công bố "từ của năm" vào năm 2008 và duy trì cho đến nay.

Gaslighting được định nghĩa là một hình thức thao túng tâm lý hoặc cảm xúc, trong đó thông tin bị bóp méo gây lo lắng, bối rối cho nạn nhân, khiến họ dần nghi ngờ suy nghĩ, giá trị, trí nhớ, óc phán đoán của bản thân và mất đi cảm nhận thực tế.

Thuật ngữ này cũng có ý nghĩa phức tạp hơn là một lời nói dối, khi việc thao túng tâm lý để khiến nạn nhân tin rằng bản thân mình sai "thường là một phần của kế hoạch lớn hơn", theo Merriam-Webster. Thuật ngữ "gaslighting" được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu tâm lý và tâm lý trị liệu. 

Lượt tra cứu từ trên Merriam-Webster đã tăng 1.740% vào năm 2022 so với năm trước. Nhưng theo Guardian, một điều gì đó đã xảy ra. Không sự kiện nào khiến người dân toàn cầu đột nhiên tò mò bởi các từ của năm thường đi kèm sự kiện mang tính đại chúng nào đó.

Trên thực tế, "thao túng tâm lý" đã lan rộng trong nhiều năm. Ông Peter Sokolowski, Tổng biên tập của Merriam-Webster, cho biết: “Đây là từ tiếng Anh được tìm kiếm rất nhiều, đặc biệt trong 4 năm qua, đến nỗi nó thực sự gây ngạc nhiên cho tôi và nhiều người". Người đứng đầu Merriam-Webster cũng nhận định "thao túng tâm lý" là từ được tra cứu thường xuyên mỗi ngày trong năm.

Cụm từ này tương đối nổi bật trong thời gian gần đây, xuất hiện trong album Gaslighter của The Chicks (2020). Nó cũng được đưa vào cuộc sống những 80 năm qua vở kịch Gas Light, năm 1938 của Patrick Hamilton. Năm 1940, 1944, hai bộ phim chuyển thể cũng được đặt tựa đề Gaslight.

Từ này đặc biệt đúng tại Việt Nam trong những tháng cuối năm 2022 với sự việc tiêu biểu lừa đảo 17 tỷ đồng của Anna Bắc Giang.

Với những cái tên “Tây” sang chảnh như: Anna Dương, Tina Dương… có bố là thương gia giàu có, quan chức cấp cao, đại gia bất động sản, thậm chí là cán bộ tình báo… Vân Anh đã khiến hàng chục người tin tưởng đưa tiền cho cô ta với số tiền lên đến hàng chục tỷ đồng. 

Việc chiếm đoạt tài sản của Vân Anh bị phát hiện từ việc một nạn nhân là chị Nhã - chủ spa lớn “bóc phốt” trên mạng xã hội. Theo chị Nhã thì Ninh Thị Vân Anh lấy tên là Ninh An, dùng danh nghĩa con 1 đại gia giàu có, thường xuyên đi xe sang, ăn mặc sang chảnh, ở nhà biệt thự, tiêu tiền không cần nghĩ để tiếp cận gia đình chị. Chính sự xinh đẹp, “phông bạt” giàu có của Vân Anh đã khiến nhiều người trong gia đình chị Nhã bị lóa mắt. Tiếp theo đó là liên tiếp các nạn nhân khác lên tiếng vì bị Anna lừa đảo chiếm đoạt tài sản. 

Câu hỏi được đặt ra rằng: Liệu Anna Bắc Giang có thật sự sở hữu khả năng thao túng tâm lý nạn nhân hay không? 

Theo tiến sỹ Tạ Thị Ngọc Lan, chuyên gia tâm lý, Viện trưởng Viện nghiên cứu, ứng dụng khoa học tâm lý – giáo dục Tài Việt cho biết, trên thực tế, có thể có khả năng thao túng tâm lý. Tuy nhiên, việc thao túng tâm lý chỉ xảy ra đối với những người nắm bắt được điểm yếu nào đó của đối phương mới có thể thao túng được. Đối với trường hợp của Ninh Thị Vân Anh thì không phải cô ta thao túng tâm lý của các bị hại để sai khiến, dẫn dắt, ép buộc họ đưa tiền. “Đứng ở góc độ tâm lý thì Vân Anh không phải thao túng các bị hại mà họ bị đánh vào tâm lý ham giàu, tham tiền dẫn đến bị mắc bẫy. Trong trường hợp này chỉ thuần túy là lòng tham khiến các bị hại không tỉnh táo để đánh giá, xác minh các lời nói, hành động của cô này” – Tiến sỹ Tạ Thị Ngọc Lan cho biết.

Dù tính chất của vụ việc chứng minh Anna Bắc Giang không có khả năng thao túng tâm lý, nhưng đây cũng là một cơn sốt khiến cho cụm từ “thao túng tâm lý - gaslighting” trở thành cụm từ được nhiều người nhắc khi nói đến 2022.