Vì sao khi xem bói toán chiêm tinh lúc nào bạn cũng thấy đúng? 

“Thuộc cung Thiên Bình, bạn là người yêu cái đẹp và rất có mắt thẩm mỹ.”

“Trong số 12 con giáp, tuổi Tý là con vật dẫn đầu, vì thế những người tuổi này thường có tài năng lãnh đạo tốt, được mọi người ngưỡng mộ vì sự nhanh nhẹn và tháo vát của mình.”

Đã bao lần bạn đọc những mô tả tính cách như vậy và ngạc nhiên vì chẳng trật đi đâu? Thật ra đây không phải là điều kì diệu nào cả, mà do một hiện tượng tâm lý có tên là Hiệu ứng Barnum (Barnum Effect).

Hiệu ứng Barnum là gì?

Hiệu ứng Barnum là hiện tượng tâm lý khi ta tin rằng một mô tả tích cực chỉ đúng với mình, nhưng thật ra lại đúng với số đông. Hiệu ứng này là một loại thiên kiến xác nhận (cognitive biases).

Nguồn gốc của Hiệu ứng Barnum

Hiệu ứng Barnum được đặt tên theo nghệ sĩ xiếc Phineas Taylor Barnum giỏi thao túng người khác bằng mánh khóe tâm lý. Nó được chứng thực bởi nhà tâm lý học người Mỹ Bertram R. Forer qua một thí nghiệm thực hiện năm 1984, vì thế còn được gọi là Hiệu ứng Forer. 

Ông đưa một bài kiểm tra tính cách cho các học sinh lớp Tâm lý, bỏ qua câu trả lời của họ và đưa cho họ những lời đánh giá tương tự nhau, được sao chép từ một quyển sách chiêm tinh mua tại sạp báo.

Sau bài kiểm tra, đa số sinh viên đánh giá kết quả đều rất đúng với mình. Qua đó ông kết luận rằng, chúng ta rất dễ bị thuyết phục bởi những mô tả khái quát nhưng tích cực về bản thân.

Hình thức xuất hiện của Barnum Effect trong cuộc sống 

Dù là dưới hình thức nào, cách thức hoạt động của hiệu ứng này luôn gồm 3 bước cơ bản:

Thứ nhất, tạo ra kết nối cá nhân với đối tượng.

Thứ hai, khiến đối tượng tin vào điều được truyền đạt.

Thứ ba, dựa trên nền tảng đó, đối tượng sẽ tiếp tục tin vào những điều được truyền đạt kế tiếp.

Một số hình thức của Barnum Effect phổ biến trong cuộc sống hiện nay như:

• Mánh khoé chiêm tinh, bói toán, xem chỉ tay
• Những nội dung kiểm tra tính cách, dự đoán tương lai,... tăng tương tác trên mạng xã hội
• Những nội dung cá nhân hoá từ các nhãn hàng
• Marketing và quảng cáo

Ảnh hưởng của Barnum Effect

Hiệu ứng này khiến chúng ta:

• Cho rằng những nhận xét tiêu cực không đúng với mình.
• Nghiêng về những phát biểu xu nịnh, tập trung vào điểm tích cực, bỏ qua hoặc giảm nhẹ điểm tiêu cực.
• Chấp nhận những gì phù hợp với hình ảnh mà bản thân tự xây dựng.

Nếu quá tin vào nó, bạn sẽ có nguy cơ:

• Đánh giá sai về bản thân.
• Đưa ra những quyết định sai lầm, nhất là các quyết định trọng đại.
• Bỏ qua những lời khuyên “lời thật mất lòng".
• Dễ rơi vào bẫy quảng cáo.
• Mất tiền oan vào những gói dịch vụ “cá nhân hoá", đọc tâm trí,... thiếu chất lượng.

Cách khắc phục?

Một số lời khuyên từ chuyên gia để tránh rơi vào cái bẫy tâm lý này:

Thứ nhất, tự hỏi xem liệu đây là có phải một lời nhận xét chung và luôn đúng trong mọi hoàn cảnh không? Ví dụ, “Bạn là một người có suy nghĩ độc lập.” Có ai lại muốn thừa nhận mình có suy nghĩ dựa dẫm đâu.

Thứ hai, luôn nhớ rằng những bài kiểm tra tâm lý cần trải qua rất nhiều năm để chứng thực được giá trị và tính đáng tin cậy. Những bài trắc nghiệm tâm lý trên mạng, trên báo chỉ nên dừng ở mục đích giải trí.

Thứ ba, Nếu cần đánh giá chuyên môn, hãy tìm đến các chuyên gia trong lĩnh vực đó.

Một người có một niềm tin mãnh liệt vào bản thân và sống có nguyên tắc sẽ có thể tránh được những lời bói toán nguy hiểm, tiêu cực. Các bạn đừng quên chia sẻ thắc mắc của mình với TATU nhé!